Ναός Παναγίας του Μέρωνα

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στον οικισμό του Μέρωνα, στην επαρχία Αμαρίου. Πρόκειται για ένα ορεινό χωριό, το οποίο απλώνεται σε μια κατάφυτη πλαγιά, με θέα στον Ψηλορείτη και την εύφορη κοιλάδα του Αμαρίου και στο οποίο βρίσκονται αρκετοί ναοί της εποχής της Βενετοκρατίας.

Ο ναός της Παναγίας, στο κέντρο του οικισμού, είναι μια τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική. Η αρχική φάση του ναού, κυρίως με βάση τον τοιχογραφικό του διάκοσμο, τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Τότε κατά πάσα πιθανότητα κτίστηκαν το κεντρικό και το βόρειο κλίτος, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Το νότιο κλίτος, αφιερωμένο στους Αγίους Αποστόλους, Πέτρο και Παύλο προστέθηκε αργότερα, γύρω στον 16ο αιώνα, σε μια εποχή που έχει αρχίσει να εκλείπει από την Κρήτη η παράδοση της τοιχογράφησης των ναών.

Ο ναός της Παναγίας φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο στο κεντρικό και στο βόρειο κλίτος του και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα τοιχογραφικά σύνολα του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα στην Κρήτη. Ο ναός ανήκε στην οικογένεια των Καλλέργηδων, καθώς οικόσημα της οικογένειας βρίσκονται εντοιχισμένα στο εξωτερικό του ναού και ανάμεσα στις τοιχογραφίες στο εσωτερικό του. Οι Καλλέργηδες ήταν μια από τις πιο γνωστές και ισχυρές ελληνικές οικογένειες της εποχής, και είναι πιθανό να είχαν καλέσει οι ίδιοι ζωγράφο από την Κωνσταντινούπολη για την τοιχογράφηση της εκκλησίας.

Ως προς την εικονογραφία, στο κεντρικό κλίτος διατάσσονται θέματα του Χριστολογικού κύκλου, όπως είναι η Γέννηση, η Μεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Σταύρωση, αλλά και παραστάσεις από το Βίο της Παναγίας, στην οποία είναι αφιερωμένο το κλίτος. Στο βόρειο κλίτος υπάρχουν σκηνές από το Συναξάριο του Αγίου Γεωργίου και ο Ακάθιστος Ύμνος.

Τεχνοτροπικά, στις τοιχογραφίες της μονής διαπιστώνουμε τη διείσδυση της ιδεαλιστικής ζωγραφικής των μέσων του 14ου αιώνα, στην ορθή αντίληψη και οργάνωση της ανθρώπινης μορφής, στην οργανική διάρθρωση των συνθέσεων, στο σφικτό πλάσιμο του προσώπου, στη χρήση ζωηρών χρωμάτων. Δείγμα της ίδιας τεχνοτροπίας αποτελεί και η θαυμάσια φορητή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, που βρίσκεται στο ναό και η οποία πιθανότατα αποτελούσε αφιέρωμα των Καλλέργηδων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει τέλος το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού και οι εικόνες του, χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής παράδοσης του 19ου αιώνα.