Μοναστήρια και εκκλησίες
Σχεδόν κάθε μοναστήρι της Κρήτης έχει να αφηγηθεί τη δική του συγκλονιστική ιστορία, προσθέτοντας μια ξεχωριστή ψηφίδα στη συγκλονιστική ιστορία του ίδιου του νησιού και προσφέροντας ιδιαίτερες αφορμές γνωριμίας με τον τόπο. Οι περισσότερες μονές ιδρύθηκαν μετά το 961 μ.Χ., οπότε και ο Βυζαντινός στρατηγός και μετέπειτα αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Άραβες.
Την απελευθέρωση ακολούθησε περίοδος ιδιαίτερης πολιτιστικής αναγέννησης, η οποία αντανακλάται μεταξύ άλλων και στα θρησκευτικά μνημεία της εποχής, ενώ συνεχίστηκε με εντονότερους ρυθμούς στα χρόνια της ενετοκρατίας. Σήμερα διασώζονται σημαντικά μνημεία από την ενετική εποχή, όπως η ενετική Μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων, στο Ακρωτήρι των Χανίων, η Μονή Αρκαδίου στο Ρέθυμνο, η Μονή Αγκαράθου στο Ηράκλειο και η Μονή Τοπλού στο Λασίθι. Επί ενετοκρατίας ιδρύθηκε και η Καθολική Αρχιεπισκοπή Κρήτης με έδρα τον Χάνδακα, σημερινό Ηράκλειο, η οποία καταργήθηκε το 1669. Σήμερα, υπό την Καθολική Επισκοπή Κρήτης, που συστάθηκε το 1874 και έχει προστάτη τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, λειτουργούν σχεδόν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κρήτης σημεία συνάντησης των καθολικών χριστιανών. Από τις πλέον γνωστές εκκλησίες είναι ο καθολικός Καθεδρικός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην παλιά πόλη των Χανίων, ο Ιερός Καθολικός Ναός Αγίου Ιωάννου Βαπτιστή στο Ηράκλειο και η Ενορία Αγίου Αντωνίου της Παδούης στο Ρέθυμνο.
Εκτός από τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών, τα μοναστήρια λειτούργησαν σε βάθος χρόνου ως καταφύγια για την οργάνωση των πολεμικών επιχειρήσεων αλλά και ως επαναστατικές εστίες. Οι Οθωμανοί, γνωρίζοντας την υποστηρικτική δράση των μοναχών στους Χριστιανούς πολεμιστές, ισοπέδωσαν, κατέκαψαν και λεηλάτησαν πολλά από αυτά. Ακόμη, προκειμένου να αφήσουν το αποτύπωμά τους έχτισαν τους δικούς τους λατρευτικούς χώρους, που σήμερα συμπληρώνουν το πολιτισμικό μωσαϊκό της Κρήτης. Στο λιμάνι των Χανίων στέκει ακόμα επιβλητικό και μοναδικό στο είδος του, το παλαιότερο οθωμανικό μνημείο του νησιού, το τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν, ή Γυαλί Τζαμισί, ενώ στο Ρέθυμνο δεσπόζει στο κέντρο της πόλης το τζαμί Νερατζέ, που λειτουργεί σήμερα ως ωδείο. Στη φορτέτζα του Ρεθύμνου σώζεται ο μεγάλος θόλος του τζαμιού του Ιμπραήμ Χαν, ενώ μιναρέδες και τζαμιά σώζονται και σε πολλά άλλα σημεία στις πόλεις των Χανίων, του Ρεθύμνου και της Ιεράπετρας.
Τέλος, στα Χανιά βρίσκεται και η συναγωγή Ετζ Χαγίμ του 16ου αιώνα, μοναδικός μάρτυρας της μακραίωνης παρουσίας των Εβραίων στο νησί.
Μη χάσετε
- Τη Μονή Αρκαδίου, 23 χλμ. νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου. Στην πιο κρίσιμη καμπή της Κρητικής Επανάστασης, τον Νοέμβριο του 1866, σχεδόν 1.000 άνθρωποι κατέφυγαν εδώ και πολιορκούνταν στενά από τα ισχυρά στρατεύματα του Μουσταφά Πασά. Για να μην πέσουν στα χέρια των Οθωμανών, πήραν την ηρωική απόφαση να ανατινάξουν την πυριτιδαποθήκη της μονής, σε μια από τις πιο ηρωικές πράξεις του επαναστατικού αγώνα.
- Στην ανατολική Κρήτη, η Μονή Τοπλού, δίπλα από το φοινικόδασος Βάι, αποτελεί ένα από τα εντυπωσιακότερα μοναστήρια φρουριακού τύπου της Κρήτης.
- Στις νότιες ακτές του νομού Ρεθύμνου, η Μονή Πρέβελη που περιλαμβάνει δύο ξεχωριστά κτιριακά συγκροτήματα, βρίσκεται σε μια πανέμορφη τοποθεσία, στις δυτικές πλαγιές του Μεγάλου Ποταμού και του φοινικοδάσους της Λίμνης.
- Η Μονή Βαρσαμόνερου, 50 χλμ. νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, από την οποία σώζεται πια σήμερα μόνο ο κατάγραφος ναός με την ιδιότυπη αρχιτεκτονική και τις εξαιρετικές τοιχογραφίες (τέλη 14ου-αρχές 15ου αιώνα), αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία της Κρήτης.
- Η Μονή της Αγίας Μαρίνας, νότια του οικισμού Βόνη στο Ηράκλειο, οικοδομήθηκε το 1901 από τον Ιωάννη Καπαρουνάκη, πάνω στα ερείπια ενός αρχαιότερου μονόχωρου ναού του 14ου-15ου αιώνα. Η γυναικεία μονή είναι δημοφιλής για τη μεγάλη προσέλευση πιστών που συρρέουν (οι περισσότεροι πεζοί) κάθε χρόνο στις 17 Ιουλίου, για να τιμήσουν τη μνήμη της.





